عنوان: بررسی شرایط ربای معاوضی و مقایسه آن با خسارت تأخیر تأدیه
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
فاطمه جامعی
1
(دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران)
هیراد مخیری
2
(دکتری روابط بین الملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان، زنجان، ایران)
محسن پورمحمد
3
(استادیار گروه معارف اسلامی،دانشکده پیراپزشکی،پرستاری مامایی حضرت زینب لنگرود،دانشگاه علوم پزشکی گیلان ،رشت،ایران)
کلید واژه: رباى معاوضى, کالای همجنس, مكيل و موزون, خسارت تأخير تأديه, حرمت تادیه, حرمت ربا, مشروعيت تادیه,
چکیده مقاله :
معاملات به صورت داد و ستد كالاها از ديرباز متداول بوده است و گاه در چنين معاملاتى يكى از دو مال همجنس كه مكيل و موزون باشند در برابر ديگرى با زيادت در يك طرف مبادله و باعث تحقق يكى از اقسام ربا تحت عنوان «رباى معاوضى» می‌گردد. همچنين گونه‌ی ديگرى از زيادت در دارايى در معاملاتى است كه طرفى تعهد خود را در موعد مقرر انجام نداده و در نتيجه موجب ايجاد ضررى براى طرف مقابل شود و بايد خسارت ناشى از اين تأخير را جبران نمايد كه به آن «خسارت تأخير تأديه» گويند. از آنجايى كه هر دو اين موضوعات موجب زيادت در دارايى طرف مقابل می‌گردد در پژوهش حاضر ضمن بررسى رباى معاوضى، شرايط تحقق و مقایسه‌ی آن با خسارت تأخير تأديه از اين جهات، در پاسخ به اين سؤال كه «آيا اخذ خسارت تأخير تأديه از مصاديق ربا محسوب می‌شود و همانند رباى معاوضى حرام است يا مشروعيت دارد؟» با بررسى حرمت در رباى معاوضى و همچنين ذكر ادله‌ی مشروعيت خسارت تأخير تأديه به اين نتيجه رسيديم كه هرچند بعضى شرط نمودن جريمه تأخير تأديه را حیله‌ای براى دريافت ربا می‌دانند ليكن مواد قانونی متعددی نشان از پذیرش آن توسط قانونگذار دارد و از سوى بيشتر فقها نیز بنا بر ادله‌های متعدد مشروع دانسته شده و مستلزم افتادن در رباى محرم نمی‌باشد.
Transactions in the form of trade in goods have long been common And sometimes in such transactions one of two items of the same type that are of equal weight, On the other hand, it is exchanged in excess on one side and causes the realization of one of the types of usury called "exchange usury".There is also another type of increase in assets in transactions in which one party does not fulfill its obligation on time and as a result causes a loss to the other party and must compensate the damage caused by this delay, which is called "payment delay compensation".Since both of these issues increase the other party's assets,In the present study, while examining the exchange usury, the conditions of its realization and comparing it with the compensation for late payment in these respects, in response to the question that "Is obtaining compensation for late payment one of the examples of usury and is it sanctity or legitimate like exchange usury?"Examining the prohibition of usury and also mentioning the reasons for the legitimacy of late payment damages, we came to the conclusion that although some consider imposing a penalty for late payment as a trick to receive usury.However, several legal articles indicate its acceptance by the legislator, and it is considered legitimate by most jurists for various reasons, and it is not sanctity usury.
فهرست منابع و مأخذ:
منابع فارسی:
1) کتاب‌ها:
1)ابن قدامه، عبدالله.(بی تا).المغنی. جلد چهارم. بیجا.
2)اصفهانی، محمدحسین. (1418 ه.ق).حاشیة المکاسب.انتشارات المطبعة العلمية.
3)امام خمینی، سید روح االله.(1379). تحریرالوسیله. مؤسسه تنظیم و نشر آثـار امـام خمینـی، جلداول.
4)امامی، سید حسن. (1364). حقوق مدنی.جلدچهارم. تهران : نشر اسلامیه.
5)الحر العاملی، الشیخ محمد بن الحسن. (1412 ه.ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تفصیل مسائل الشریعه. جلد هجدهم. قم:موسسه آل بیت (ع) لاحیاء التراث.
6)حسینی عاملی، محمدجواد.(1324).مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه. جلدچهارم. قم:موسسه آل البیت (ع).
7)خویی، ابوالقاسم. (1371). مصباح الفقاهة. قم:انتشارات انصاريان.
8)شهید ثانی، زین‌الدین الجبعی العاملی. (1396). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. جلداول. قم: انتشارات علمیه.
9)کاتوزیان، ناصر. (1375)، حقوق مدنی: الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری: مسئولیت مدنی. جلد اول. چاپ اول. تهران:انتشارات دانشگاه تهران.
10)محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن. (1409 ه.ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلداول.تهران:انتشارات استقلال.
11)مسلمی، ابوالقاسم.(1382). خسارت تأخیرتأدیه وجه نقد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی.دانشگاه تهران.
12)مفید، محمد بن نعمان.(1410 ه.ق).المقنعه فی الاصول و الفروع. موسسه النشر الاسلامی التابعه المدرسین بقم المشرفه.
13)نجفی اصفهانی، محمدحسن. (1400 ه.ق). جواهرالکلام.جلدبیست و سوم. قم.انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
2)مقالات:
1)حسامی، محمد عزیز. (1391). «مبانی فقهی قابلیت مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از دیدگاه مذاهب اسلامی».مجله‌ی تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی . شماره‌ی 1، دوره‌ی چهل و پنجم.صص 82-61.
2)سلطانی رنانی، مهدی. (1385).«نگاهی تطبیقی به جبران «خسارت تأخیر تأدیه» در فقه و حقوق».فصلنامه‌ی فقه، سال سیزدهم.شماره‌ی چهارم. صص 139-136.
3)عبدی، یاسر، جعفرزاده، جعفر.(1394). «بررسی شرایط تحقق ربای معاملی».کنفرانس ملی چهارسوی علوم انسانی.شیراز.
4)غفاری چراتی، موسی، جعفرزاده، جعفر، شاکری اسکی، محمد.(1396).«شرایط تحقق ربای معاملی وقرضی وراههای خلاصی ازآن». همایش بین المللی حقوق و فقه اسلامی.بابل.
5)گرامی، محمدعلی. (1385).«نگاهی نو به ملاک حرمت ربا». فصلنامه‌ی حقوق اسلامی. شماره‌ی یازدهم. دوره‌ی سوم.صص 40-9.
6)موسوی بجنوردی، سید محمد. (1380). «مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه». پژوهشنامه متین. شماره نوزدهم.دوره‌ی پنجم. صص 22-3.